Het woord alleen al is hopeloos ouderwets: vrouwenemancipatie. Dat hebben wij in Nederland toch allang achter ons gelaten? Sinds het einde van de vorige eeuw doen meisjes het beter dan jongens in het onderwijs. Het gat tussen het aantal vrouwen en mannen met een betaalde baan, wordt steeds kleiner. Wereldwijd is het aantal vrouwen met een hogere leidinggevende functie in middelgrote bedrijven gestegen tot 31 procent, meldt P+. Inderdaad, de gendergelijkheid neemt toe, maar we zijn er nog lang niet zo blijkt uit tal van publicaties ter gelegenheid van Internationale Vrouwendag 2021. Misogynie, femicide, feminisering komen alle voort uit een structurele ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Wat kunnen we als communicatieprofessionals doen om de transitie naar een inclusieve samenleving te versnellen?
Het is al heel lang geleden dat ik ‘La deuxième sexe’ las van Simone de Beauvoir en mij een groot gevoel van woede en strijdvaardigheid bekroop. Ik wilde er alles aan doen om een tweederangsbehandeling van vrouwen in de samenleving te voorkomen. Eén kwestie die dat symboliseerde, was het gevecht om mijn eigen naam te houden en na mijn huwelijk niet automatisch die van mijn man te krijgen. Ronduit ergerlijk dus om in een interview in De Volkskrant op 3 maart te lezen, dat Sigrid Kaag wordt aangesproken met de naam van haar man, terwijl ze die niet eens draagt! En dat is dan nog maar een klein probleem waar ze tegenaan loopt als vrouwelijke politicus. Uit onderzoek van de Utrecht Data School samen met de Groene Amsterdammer blijkt dat vrouwelijke politici significant meer haatberichten op social media ontvangen, dan mannen. Een regelrecht risico voor de democratie, want je moet wel heel sterk in je schoenen staan om dan door te zetten. Sigrid Kaag (blond, slim, succesvol, getrouwd met een buitenlandse man) spant de kroon. Ruim eenvijfde van de berichten over haar valt in de categorie haatmail.
Mysogynie
Het onderzoek naar misogynie richt zich met name op Twitter, dat je zou kunnen beschouwen als een riool vol ongefilterde berichten en dus gevoeglijk zou kunnen negeren. Maar Twitter is toch nog steeds één van de belangrijkste kanalen als het gaat om breaking news en wat doet het met het weldenkende deel van de twittervolgers om steeds dat soort berichten te zien? De Groene noemt Twitter de ‘politieke stamkroeg van Nederland en verzamelplaats van mondige burgers’. Hier lijkt sprake van de dubbele negativiteitsbias, die hoogleraar Rens Vliegenthart heeft geconstateerd. Uit zijn onderzoek naar het effect van mediaberichtgeving op mensen, blijkt onder meer dat ze geneigd zijn om slecht nieuws eerder te lezen dan positief nieuws. Journalisten zijn daarnaast geneigd slecht nieuws uit te vergroten, waardoor die dubbele negativiteitsbasis ontstaat. Het onderzoeksteam van De Groene analyseerde behalve Twitter ook 245 kranten- en tijdschriftinterviews waaruit blijkt dat vrouwelijke en mannelijke politici verschillend worden bevraagd en beschreven. Bij vrouwen wordt gevraagd naar het gezin, bij mannen gaat het over macht. Op sociale én in klassieke media is ongelijke behandeling van mannen en vrouwen dus zeer hardnekkig en daardoor een voedingsbodem voor haatberichten.
Femicide
Femicide gaat nog een stap verder. Dan blijft het niet bij woorden, maar wordt de vrouw daadwerkelijk bedreigd. Bijna elke acht dagen wordt in Nederland een vrouw vermoord. Deze vrouwen worden vermoord omdat ze vrouw zijn, vandaar de term femicide. De oorzaak van dat fatale geweld is machtsongelijkheid, zegt criminoloog Renée Romkens in de Volkskrant van zaterdag 6 maart. Femicide vindt opvallend vaak plaats op het moment dat de vrouw de relatie verbreekt of op een andere manier haar grenzen aangeeft. In Nederland zijn vrij veel vrouwen financieel afhankelijk van hun man, en dat werkt machtsongelijkheid in de hand. Atria-directeur Kaouthar Darmonie beschrijft in datzelfde artikel de rol van stereotype opvattingen over genderrollen. Een man moet stoer zijn en een vrouw zorgzaam. Mannen die zo denken zijn meer geneigd om geweld te gebruiken en vrouwen die zo denken om het te ondergaan.
Stereotypen
Zo vormt het denken in stereotype rollen over gender een giftige basis voor scheefgroei en excessen. Vrouwen zijn weliswaar meer gaan werken, maar werken vaker in deeltijd dan mannen, wat hun financiële afhankelijkheid en dus de machtsongelijkheid vergroot. Ook in welke sector iemand werkt, is genderbepaald. Vooral bij lager opgeleiden zie je dat vrouwen voor de zorg kiezen en mannen voor techniek. In sectoren waar vrouwen het goed doen, treedt feminisering op. Steeds minder jongens kiezen voor een baan in het onderwijs, er komen steeds meer vrouwelijke artsen en ook het communicatievak feminiseert. Is dat erg? Ja, aldus professor Ana Adi, die daar onderzoek naar doet en op 18 maart een webinar over dit thema geeft. Feminisering heeft impact op de salarissen, en het vak daalt in aanzien. Daardoor wordt het nog onaantrekkelijker voor mannen en raakt een divers personeelsbeleid steeds verder uit beeld.
Genderbias
Wat kunnen communicatieprofessionals doen? Een aanrader is om je te verdiepen in de ongeschreven regels van het spel om de macht in organisaties, bijvoorbeeld in een workshop ‘Stratego voor vrouwen’ of ‘Genderbias m/v’. Daardoor word je weerbaarder en ben je beter in staat om tegengas te geven wanneer vrouwen als ‘meisje’ of ‘vrouwtje’ wordt weggezet. Het helpt wanneer ook mannen zich uitspreken bij grensoverschrijdend gedrag. Verder moeten we natuurlijk zoveel mogelijk inzetten op diversiteit in teams.
Framing
Stereotypering en framing zijn bij uitstek fenomenen waarin communicatieprofessionals zijn getraind. Door ongelijke genderverhoudingen in de samenleving zichtbaar te maken, en te waken voor rolbevestigend taalgebruik kunnen we met behulp van middelen als storytelling disfunctionele stereotyperingen hopelijk doorbreken. Nieuwe frames ontwikkelen is niet eenvoudig, zoals Betteke van Ruler in communicatiemagazine C van maart 2021 laat zien, vooral niet als er sterke tegenframes zijn. Laten we daarom experts in symmetrische framing worden, gericht op een gezamenlijk ontwikkeld nieuw frame omdat dat dat het meest duurzaam is. Of steengoeie assymetrische frames ontwikkelen, met plakfactor zoals Betteke dat noemt. Bij deze uitdaging komen twee Logeion-trends samen. Het doorbreken van de gesloten grenzen van filter bubbles door het zichtbaar maken van onderstromen, aspiraties en dilemma’s. En: de technologie als bondgenoot. Het onderzoek van De Groene en de Utrecht Data School is een mooi voorbeeld van data-analyse die bijdraagt aan de strijd voor het vrije woord en tegen ongelijkheid.
Foto:
Kunstmatig intelligente chatbot die zich voedt met informatie van de bezoekers, ontwikkeld door Swaeny Nina Kersaan (1995) voor de tentoonstelling Buiten Westen #2 gezien zomer 2020 in Kunstvereniging Diepenheim. https://www.facebook.com/diepenheimkunstvereniging/videos/2554636354796000/